Weekblog 10 mei 2025
Rouwen en verwerken
Gaat de zon hier onder of komt zij op? Eind van de dag of het begin? Dat weet je nu nog niet………
‘Je hebt het zwaar voor je kiezen gehad’, krijg ik regelmatig te horen nadat mensen mijn verhaal op de website hebben gelezen. Maar verdriet laat zich niet vergelijken en niet meten. Het verlies van twee geliefden is niet twee keer zo groot als het verlies van één. Ieder verlies heeft zijn eigen rouw.
Aan verlies wen je niet, ook als het je vaker overkomt. Mensen relativeren hun eigen verlies soms door te wijzen naar anderen, die het nog slechter hebben getroffen. Maar ik geloof niet dat dat hun eigen verdriet echt verzacht.
Heeft ziekte, pijn, ellende dan zin? Ik weet het niet……..ik weiger dat te geloven. En als die er toch is, gaat het mijn verstand te boven. Verlies is geen reden, geen oorzaak. Je leven daarna is niet het gevolg daarvan, noch het dankzij. Er is alleen een nieuwe realiteit. Na verlies kunnen mooie, nieuwe dingen ontstaan. Maar die ontstaan niet door het verlies, maar ondanks het verlies.
Een burgemeester vertelde mij over zijn vrouw, die stewardess was en kanker kreeg. De kanker werd overwonnen maar arbeidsongeschiktheid was het gevolg. Zij is toen vrijwilligerswerk gaan doen en haalde daar heel veel voldoening uit. Zij realiseerde zich toen, dat zij zonder de kanker deze ervaring niet zou hebben opgedaan. Maar toch kun je niet zeggen dat kanker de reden was, dat ze deze bijzondere ervaringen heeft opgedaan. Laat staan dankzij…. Er ontstond alleen een nieuwe realiteit, waarin sommige dingen niet meer waren of konden en anderen dingen mogelijk werden.
Denk je onderweg vaak aan de reden waarom je aan je wandeling begonnen bent?
Nee, eigenlijk niet. Ik zeul geen verdriet met mij mee. Wel is er ook hier het dubbele gevoel van het besef dat ik deze wandeling niet had gemaakt als mijn vrouw nog had geleefd. Maar ik wil ook niet denken dat het overlijden van mijn vrouw deze wandeling mogelijk heeft gemaakt. Haar overlijden is niet het ‘omdat’, laat staan een ‘dankzij’. Er ontstond alleen een nieuwe realiteit, waarin sommige dingen niet meer zijn of kunnen en anderen dingen mogelijk worden.
Is je wandeling ook een vorm van verwerken? Ik weet het (nog) niet……. Ik ben niet gaan wandelen om te verwerken. Misschien biedt het wandelen een mogelijkheid om te verwerken, maar dat had blijven werken, klussen in huis, spitten in mijn moestuin, vrijwilligerswerk gaan doen, op de bank blijven hangen wellicht ook kunnen bieden. Heb ik het al verwerkt? Ik weet het niet……
Er is veel onderzoek gedaan naar rouw en fases in rouw. Volgens de deskundigen kun je te maken krijgen met ongeloof, ontkenning, boosheid, intens verdriet, schuldgevoel, onmacht, lichamelijke klachten, een gevoel van verdoving en eenzaamheid. Ze spreken ook van 4 rouwtaken: het verlies aanvaarden; de pijn (door)voelen; aanpassen aan een leven waar de overledene geen deel meer van uitmaakt, en het verlies een plek geven om zonder de overledene verder te kunnen leven. Krachtig aan de term ’taak’, zeggen ze, is dat deze benadrukt dat een rouwende iets kan doen, in plaats van alleen het rouwproces te kunnen ondergaan. Ik herken weinig van die emoties en helemaal niet dat rouw en verwerken een taak, een activiteit is. Rouw heeft haar eigen proces; verwerken bepaalt zelf haar moment en tijd. Ze zijn niet te plannen. Ze volgen geen fases, maar zijn grillig en onvoorspelbaar.
Moet je (het verlies van) de liefde van je leven wel verwerken, afsluiten, achter je laten, tot voltooide tijd maken? Een plek geven, als een soort verstild verleden? De liefde die je nooit voldoende, volledig en helemaal in woorden, gebaren en daden hebt kunnen uitdrukken. Die daarvoor te groot was:
Hele nachten heb ik woorden gezocht en gefluisterd,
woorden van liefde en licht,
maar wat mij het gelukkigst maakt
dat kan ik je niet zeggen
omdat die woorden me steeds ontgaan
omdat die woorden, die woorden niet bestaan.
In de diepste stilte die ik ken
liggen de woorden ongrijpbaar
de echte geheimen van mijn liefde voor jou.
Maar die je niet kunt zeggen
omdat die woorden, die woorden niet bestaan.
En het is soms in een blik, in een glimlach
waar de woorden zich verbergen
die we nooit hebben kunnen zeggen,
omdat die woorden, die woorden niet bestaan.
Al die dingen die je niet zegt
die voor altijd diep in je blijven
En die je meeneemt naar de andere zijde.
Daar waar woorden, de woorden niet bestaan.
Die liefde kent geen (verleden) tijd. Het verwerken daarvan kent geen voltooide tijd. Die blijft ook voortbestaan in de nieuwe realiteit. En na verlies kan een nieuwe liefde ontstaan. Maar net als bij verlies, is deze niet te vergelijken, niet te meten en al even uniek.
Komt de zon op of gaat zij onder? Eind of begin? Kunnen ze ook met elkaar zijn verweven?
